Άγχος και Αγχώδεις Διαταραχές – Αίτια, Συμπτώματα, Αντιμετώπιση και Θεραπεία

Σε αυτό το άρθρο των Σημειώσεων ενός Ψυχίατρου της Θεσσαλονίκης θα μελετήσουμε το άγχος και τις αγχώδεις διαταραχές.

Αποτελώντας τη “μάστιγα” της εποχής μας, το άγχος και οι αγχώδεις διαταραχές εκδηλώνονται με ένα τεράστιο φάσμα συμπτωμάτων, από το απλό καθημερινό άγχος μέχρι καταστάσεις που μας “παραλύουν” και επιδεινώνουν την ποιότητα της ζωής μας. Οι αγχώδεις διαταραχές συχνά είναι χρόνιες και ανθεκτικές στη θεραπεία. Μπορούμε να τις θεωρήσουμε ως μια “οικογένεια” από σχετικές μεταξύ τους, αλλά σαφώς διακριτές, ψυχικές διαταραχές που περιλαμβάνουν :

1. Τη διαταραχή πανικού
2. Την αγοραφοβία
3. Την κοινωνική φοβία
4. Τις ειδικές φοβίες
5. Την γενικευμένη αγχώδη διαταραχή

Αίτια του Άγχους και των Αγχωδών Διαταραχών

Αναζητώντας τα αίτια των αγχωδών διαταραχών, διαπιστώνουμε ότι μια ενδιαφέρουσα πτυχή του άγχους είναι η μοναδική αλληλεπίδραση ανάμεσα σε γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ελάχιστη αμφιβολία υπάρχει ανάμεσα στους ψυχίατρους σχετικά με την ύπαρξη γονιδίων που προδιαθέτουν στην εμφάνιση παθολογικού άγχους. Επίσης είναι ξεκάθαρο ότι σημαντικά αίτια αποτελούν τα τραυματικά γεγονότα και το stress. Το αν ένα γεγονός βιώνεται ως αγχωτικό από ένα άτομο εξαρτάται από τη φύση του γεγονότος αλλά και από τους ψυχολογικούς μηχανισμούς και τις ικανότητες διαχείρισης άγχους του κάθε ατόμου.

Όλα αυτά περιλαμβάνουν το “εγώ” (ego) δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο το άτομο προσλαμβάνει, επεξεργάζεται και δρα σε σχέση με τα εξωτερικά ερεθίσματα και τις εσωτερικές ενορμήσεις. Ένα άτομο το “εγώ” του οποίου λειτουργεί κατάλληλα βρίσκεται σε εύρυθμη ισορροπία με το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον του, ενώ ένα άτομο με δυσλειτουργικό “εγώ” βιώνει χρόνιο άγχος.

Συμπτώματα του Άγχους και των Αγχωδών Διαταραχών

Όπως καθημερινά διαπιστώνουμε, είτε ζούμε στη Θεσσαλονίκη είτε σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, όλοι οι άνθρωποι βιώνουμε άγχος. Συχνότερα, το άγχος περιγράφεται από τον ασθενή στον ψυχίατρο ως ένα δυσάρεστο διάχυτο συναίσθημα αναμονής (“κάτι κακό πρόκειται να συμβεί”) το οποίο συχνά συνοδεύεται από συμπτώματα του αυτόνομου νευρικού συστήματος όπως πονοκέφαλο, εφίδρωση, αίσθημα παλμών, σφίξιμο στο στήθος και στο στομάχι, καθώς και ανησυχία (το να μην μπορούμε να καθίσουμε σε ένα σημείο).

Το άγχος ως σύμπτωμα επηρεάζει τη σκέψη, την αντίληψη και τη μάθηση. Μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και διαστρέβλωση της αντίληψης, όχι μόνο όσον αφορά χώρο και χρόνο αλλά και όσον αφορά και πρόσωπα και το νόημα των γεγονότων. Οι διαστρεβλώσεις αυτές μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητα μάθησης μειώνοντας την ικανότητα συγκέντρωσης, ανάκλησης και συσχέτισης. Βέβαια τα συμπτώματα του άγχους διαφέρουν από άτομο σε άτομο.

Μια σημαντική πτυχή των συναισθημάτων που συνοδεύουν το άγχος είναι η επίδρασή τους στην εκλεκτική προσοχή. Τα αγχώδη άτομα επιλέγουν να δώσουν σημασία σε πράγματα που δικαιολογούν την ανησυχία τους ότι η κατάσταση είναι τρομακτική ενώ αγνοούν άλλα. Έτσι ενισχύουν το άγχος τους με την αντίδρασή τους και δημιουργούν ένα αυτοδιαιωνιζόμενο φαύλο κύκλο άγχους και διαστρέβλωσης.

Παρακάτω θα αναφέρουμε λίγα πράγματα σχετικά με τις συχνότερες αγχώδεις διαταραχές (εκτός της διαταραχής πανικού που αναπτύσσουμε χωριστά).

Αγοραφοβία

Ως αγοραφοβία περιγράφουμε ψυχιατρικά την κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο εμφανίζει έντονο φόβο και άγχος σε καταστάσεις κατά τις οποίες η διαφυγή θεωρείται δύσκολη, όπως μέσα μαζικής μεταφοράς, ανοιχτοί χώροι, κλειστά μέρη (π.χ. θέατρα, σινεμά, εμπορικά κέντρα και άλλα παρόμοια μέρη που υπάρχουν σε αφθονία σε μια μεγάλη πόλη όπως η Θεσσαλονίκη), ουρές ή συγκεντρωμένο πλήθος. Πολύ συχνά η αγοραφοβία αναπτύσσεται ως συνέπεια της διαταραχής πανικού, δηλαδή τα άτομα αναπτύσσουν αυτή τη συμπεριφορά αποφυγής από το φόβο μήπως πάθουν κάποια κρίση πανικού στις καταστάσεις που προαναφέραμε.

Η αγοραφοβία είναι μία από τις χειρότερες φοβίες, ακριβώς επειδή μπορεί να επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τη λειτουργικότητα του ασθενούς τόσο στον εργασιακό όσο και στον κοινωνικό τομέα.

Η αντιμετώπιση και θεραπεία αυτής της μορφής αγχώδους διαταραχής είναι φαρμακευτική (εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και βενζοδιαζεπίνες) και ψυχοθεραπευτική.

Ειδικές φοβίες

Ο όρος ειδική φοβία αναφέρεται ψυχιατρικά στην ύπαρξη ενός υπερβολικού, ισχυρού και επίμονου φόβου απέναντι σε συγκεκριμένα αντικείμενα, περιστάσεις ή καταστάσεις. Αυτού του είδους οι αγχώδεις διαταραχές χαρακτηρίζονται από την εμφάνιση έντονου φόβου, που φτάνει μέχρι το σημείο πανικού, κάθε φορά που οι ασθενείς έρχονται σε επαφή ή ακόμα και όταν περιμένουν να έρθουν σε επαφή με το φοβικό αντικείμενο. Ο φόβος της συγκεκριμένης μορφής άγχους είναι δυσανάλογος σε σχέση με το αντικείμενο αλλά και το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο.

Συχνές φοβίες είναι η υψοφοβία, η αγοραφοβία, η κλειστοφοβία, ο φόβος αίματος-ενέσεων, η πυροφοβία, η υδροφοβία και πολλές άλλες. Είναι πολύ συχνές αγχώδεις διαταραχές αφού υπολογίζεται ότι το 5-10% του πληθυσμού υποφέρει από μία φοβία.

Εξ ορισμού τα άτομα που πάσχουν από κάποια φοβία προσπαθούν να αποφύγουν με κάθε τίμημα την φοβική κατάσταση ή αντικείμενο. Για παράδειγμα κάποιος μπορεί να ταξιδέψει όλη την Ευρώπη με αυτοκίνητο προκειμένου να μη μπει σε αεροπλάνο, ή να ανέβει 10 ορόφους σε μια ψηλή πολυκατοικία της Θεσσαλονίκης με τα πόδια, προκειμένου να μην μπει σε ασανσέρ. Επίσης συχνή είναι η χρήση ουσιών, κυρίως του αλκοόλ, στην προσπάθεια να μειωθεί το άγχος, όταν η επαφή με τη φοβική κατάσταση είναι αναπόφευκτη.

Η αντιμετώπιση και θεραπεία των φοβιών είναι κατεξοχήν ψυχοθεραπευτική.  Ψυχιατρικά, η βάση της θεραπείας είναι η σταδιακή έκθεση στο φοβικό αντικείμενο ή κατάσταση (συστηματική απευαισθητοποίηση).

Κοινωνική φοβία

Η κοινωνική φοβία (ή αλλιώς κοινωνική αγχώδης διαταραχή) είναι ο φόβος κοινωνικών καταστάσεων που περιλαμβάνουν πιθανή παρατήρηση από άλλους και ιδιαίτερα ξένους. Η διαφορά με τις ειδικές φοβίες είναι ότι ασθενείς με κοινωνική φοβία φοβούνται ή ντρέπονται να βρεθούν σε κοινωνικές περιστάσεις (όπως συγκεντρώσεις ή συναντήσεις με ξένους), λόγω του φόβου πως μπορεί να κάνουν κάτι και να ντροπιαστούν. Δε φοβούνται δηλαδή την ίδια την κατάσταση, αλλά το ότι μπορεί να ντροπιαστούν κάνοντας κάτι στην κοινωνική περίσταση.

Οι ασθενείς μπορεί να φοβούνται να κάνουν συγκεκριμένα πράγματα όπως το να φάνε ή να μιλήσουν μπροστά σε άλλους, ενώ κάποιες άλλες φορές υπάρχει ένας ακαθόριστος μη συγκεκριμένος φόβος πιθανού εξευτελισμού. Παρότι, όπως λογικά μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος, ένας βαθμός κοινωνικής φοβίας μπορεί να υπάρχει σε όλους μας, όταν το άτομο αρχίζει και αποφεύγει καταστάσεις ή νιώθει την απειλή υπερβολική σε σχέση με την κατάσταση, αυτό πλέον γίνεται αγχώδης διαταραχή.

Η αντιμετώπιση και θεραπεία της κοινωνικής φοβίας μπορεί να είναι ψυχοθεραπευτική ή φαρμακευτική ή επίσης συνδυασμός και των δύο μεθόδων.

Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή

Το άγχος σε φυσιολογικές συνθήκες, όπως το βιώνουμε σε συγκεκριμένες περιπτώσεις όλοι μας και στη Θεσσαλονίκη, μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσαρμοστική αντίδραση του ατόμου προκειμένου να ετοιμάσει τον οργανισμό να ανταποκριθεί σε απειλητικές ή ιδιαίτερα απαιτητικές περιστάσεις. Όταν όμως κάποιο άτομο αγχώνεται διαρκώς, και σχεδόν για τα πάντα, είναι πιθανό να πάσχει από γενικευμένη αγχώδη διαταραχή.

Η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (ΓΑΔ) ορίζεται ως μία κατάσταση υπερβολικής ανησυχίας και άγχους σχετικά με πολλά γεγονότα ή δραστηριότητες και η οποία εμφανίζεται τις περισσότερες ημέρες και για τουλάχιστον έξι μήνες. Είναι δηλαδή ψυχιατρικά ένα χρόνιο μοτίβο αντιμετώπισης των καταστάσεων και δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα στην αποδοτικότητα και τη λειτουργικότητα του ατόμου.

Το άγχος, ειδικά όταν ζούμε σε μια μεγάλη, πολύβουη πόλη όπως η Θεσσαλονίκη, είναι δύσκολο να ελεγχθεί και συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα όπως μυϊκή τάση, εκνευρισμό, δυσκολία στη συγκέντρωση και στον ύπνο και ανησυχία. Στα αίτια της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής φαίνεται ότι επιδρούν τόσο βιολογικοί όσο και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες.

Η αντιμετώπιση και η θεραπεία της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής από τον ψυχίατρο, μπορεί να είναι τόσο η ψυχοθεραπεία όσο και η φαρμακευτική αγωγή, όπως στις περισσότερες αγχώδεις διαταραχές.
πίσω στις Σημειώσεις ενός Ψυχίατρου